Σύμφωνα με το άρθρο 224 παρ. 1 του Ποινικού Κώδικα, όπως ισχύει μετά την τροποποίησή του με τον Ν. 4619/2019 και από την 1η Ιουλίου 2019, προβλέπεται ότι: «1. Όποιος, ενώ εξετάζεται ως διάδικος ή μάρτυρας σε δικαστήριο ή ενώπιον αρχής αρμόδιας να ενεργεί εξέταση για την κρινόμενη υπόθεση, εν γνώσει του καταθέτει ψευδή στοιχεία σχετικά με την υπόθεση αυτή ή αρνείται ή αποκρύπτει την αλήθεια, τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον τριών (3) μηνών έως τρία (3) έτη και χρηματική ποινή.
2. Όποιος εμφανίζεται ως μάρτυρας ενώπιον δικαστηρίου ή άλλης αρχής αρμόδιας να ενεργεί εξέταση και αρνείται να δώσει τη μαρτυρία του τιμωρείται με φυλάκιση έως δύο (2) έτη ή χρηματική ποινή.
3. Αν ο υπαίτιος τέλεσε τις πράξεις των προηγούμενων παραγράφων για να αποφύγει ποινική ευθύνη είτε δική του είτε κάποιου από τους οικείους του, χωρίς να ενοχοποιήσει ψευδώς άλλον, το δικαστήριο μπορεί να τον απαλλάξει από κάθε ποινή.
4. Όποιος, σε κάθε άλλη περίπτωση, όταν εξετάζεται από κάποια αρχή ή από εξουσιοδοτημένο όργανό της ή όταν αναφέρεται σε αυτή, εκθέτει εν γνώσει του ψέματα ή αρνείται ή αποκρύπτει την αλήθεια τιμωρείται με φυλάκιση έως δύο (2) έτη ή χρηματική ποινή».
Η ψευδής κατάθεση κατά τον νέο Ποινικό Κώδικα: ενοποίηση διατάξεων και νομικές συνέπειες
Με την αναδιατύπωση του άρθρου 224 Ποινικού Κώδικα, όπως αυτό ισχύει από 01-07-2019, ενοποιήθηκαν οι προγενέστερες διατάξεις περί ψευδορκίας και ψευδούς ανωμοτί κατάθεσης. Στο επίκεντρο της προστασίας τίθεται η ορθή απονομή της δικαιοσύνης, η οποία προϋποθέτει την αξιοπιστία των αποδεικτικών μέσων και την αποτροπή δημιουργίας ψευδών ή παραπλανητικών στοιχείων.
Κεντρικό χαρακτηριστικό του αδικήματος αποτελεί η ψευδής δήλωση περιεχομένου ενώπιον αρμόδιας αρχής, είτε πρόκειται για κατάθεση με όρκο είτε χωρίς. Ο όρκος, εξάλλου, δεν θεωρείται καθοριστικός για τη διαμόρφωση πρόθεσης προς ψευδή δήλωση.
Ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά την ψευδή κατάθεση μάρτυρα, η οποία πλέον αντικαθιστά τον όρο «ψευδορκία», σκοπός του νόμου είναι η τιμώρηση της παράβασης του καθήκοντος αλήθειας, όπως αυτό καθιερώνεται ιδίως στο άρθρο 116 του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας για τους διαδίκους.
Εγκλήματα δυνητικής διακινδύνευσης και αξιολόγηση καταθέσεων
Τόσο η ψευδής κατάθεση διαδίκου όσο και εκείνη μάρτυρα αποτελούν εγκλήματα που τελούνται με τη δημιουργία κινδύνου για την αξιοπιστία της αποδεικτικής διαδικασίας. Εξετάζεται, συνεπώς, η ικανότητα της πράξης να διακινδυνεύσει την εγκυρότητα συγκεκριμένης διαδικασίας.
Η ψευδής κατάθεση διαδίκου (άρθρο 224 παρ. 1 περ. α’ ΠΚ)
Ο διάδικος μπορεί να εξεταστεί από το πολιτικό δικαστήριο σχετικά με πραγματικά περιστατικά που σχετίζονται με το επίδικο ζήτημα. Η κατάθεσή του, ανεξαρτήτως όρκου, εκτιμάται ελεύθερα από το δικαστήριο. Αν, κατά τη διάρκεια της εξέτασης αυτής, ο διάδικος καταθέσει εν γνώσει του ψευδή στοιχεία ή αποκρύψει/αρνηθεί την αλήθεια, πληρούται η αντικειμενική υπόσταση του αδικήματος.
Η τέλεση της πράξης προϋποθέτει ότι ο διάδικος κατέθεσε ενσυνείδητα ψευδές περιεχόμενο ή απέκρυψε εν γνώσει του αληθινά στοιχεία. Δεν απαιτείται η πρόκληση συγκεκριμένης βλάβης ή ωφέλειας (βλ. ΑΠ 1941/2002). Η ύπαρξη άμεσου δόλου είναι ουσιώδης. Αν ο διάδικος τελεί σε πλάνη ως προς την αλήθεια ή αμφιβάλλει, η πράξη καθίσταται ατιμώρητη λόγω έλλειψης δόλου.
Η ψευδής κατάθεση μάρτυρα (άρθρο 224 παρ. 1 περ. β’ ΠΚ)
Για τη στοιχειοθέτηση του αδικήματος απαιτούνται τρία βασικά στοιχεία:
α) η κατάθεση να δόθηκε, ενόρκως ή χωρίς όρκο, ενώπιον δικαστηρίου ή άλλης αρχής που είναι αρμόδια κατά νόμο,
β) το περιεχόμενο της κατάθεσης να είναι ψευδές, είτε με τη μορφή ενεργητικής δήλωσης είτε μέσω απόκρυψης/άρνησης αληθών γεγονότων και
γ) ο μάρτυρας να ενήργησε με άμεσο δόλο, ήτοι να είχε πλήρη επίγνωση της αναλήθειας των όσων κατέθεσε ή της αλήθειας των γεγονότων που απέκρυψε (βλ. ΑΠ 126/2020, 1154/2017, 1363/2015).
Επιπλέον, ως υπαίτιος μπορεί να θεωρηθεί όχι μόνο ο καταθέτων μάρτυρας, αλλά και ο ψευδομηνυτής που επιβεβαιώνει ενώπιον αρμόδιας αρχής, ως αληθινό, ψευδές περιεχόμενο μήνυσης ή έγκλησης.
Η έννοια της “αρμόδιας αρχής”
Καθοριστική για την ύπαρξη του αδικήματος είναι η αρμοδιότητα της αρχής ενώπιον της οποίας έγινε η κατάθεση. Πρέπει να πρόκειται για αρχή η οποία:
– έχει αρμοδιότητα να λαμβάνει ένορκες ή ανώμοτες καταθέσεις κατά νόμο, και
– η κατάθεσή της μπορεί να αξιοποιηθεί ως νόμιμο αποδεικτικό μέσο από αρμόδιο φορέα απονομής δικαιοσύνης.
Αν η κατάθεση δίδεται ενώπιον μιας αρχής και προσκομίζεται προς χρήση σε άλλη, απαιτείται να είναι αρμόδιες και οι δύο. Η σχετική αρμοδιότητα πρέπει να προκύπτει σαφώς από το σκεπτικό της απόφασης.
Αρμόδιοι για λήψη ένορκης βεβαίωσης θεωρούνται, μεταξύ άλλων, ο συμβολαιογράφος (άρθρο 1 παρ. 1 εδ. ε’ Ν. 2830/2000), ο διοικητικός υπάλληλος σε ΕΔΕ (ΑΠ 221/1970), ο εισαγγελέας στο πλαίσιο προανάκρισης και κάθε άλλος προανακριτικός υπάλληλος κατά την ποινική διαδικασία (ΑΠ 1851/2009).
Ποιοι εξαιρούνται από την ποινική ευθύνη για ψευδή κατάθεση
Δεν θεωρούνται υπαίτιοι του εγκλήματος της ψευδούς κατάθεσης:
– δημοσιογράφοι ή διευθυντές εφημερίδων που επικαλούνται το δημοσιογραφικό απόρρητο (άρθρο 14 παρ. 1 Σ),
– κατηγορούμενοι οι οποίοι ψευδολογούν κατά την απολογία τους, εφόσον η ψευδολογία δεν συγκροτεί άλλο αυτόνομο αδίκημα (π.χ. συκοφαντική δυσφήμιση).
Η άρνηση μαρτυρίας (άρθρο 224 παρ. 2 ΠΚ)
Το αδίκημα αυτό συνίσταται στην εκούσια και άνευ λόγου άρνηση του μάρτυρα να καταθέσει ενώπιον αρμόδιας αρχής, αν και υποχρεούται εκ του νόμου. Αρκεί ο ενδεχόμενος δόλος – δεν τιμωρείται η αμέλεια.
Η δυνατότητα απαλλαγής από την ποινή (άρθρο 224 παρ. 3 ΠΚ)
Το άρθρο προβλέπει ότι η απαλλαγή από την ποινή είναι δυνατή υπό την προϋπόθεση ότι ο δράστης δεν ψευδώς ενοχοποίησε τρίτο πρόσωπο προκειμένου να απαλλάξει τον εαυτό του ή συγγενή του. Σε περίπτωση τέτοιας ψευδούς ενοχοποίησης, τελείται το έγκλημα της ψευδούς καταμήνυσης (άρθρο 229 ΠΚ), το οποίο συρρέει με εκείνο της ψευδούς κατάθεσης και αποκλείει την εφαρμογή της ευμενέστερης διάταξης περί απαλλαγής.
