Άρθρο 361 – Εξύβριση: «1. Όποιος, εκτός από τις περιπτώσεις της συκοφαντικής δυσφήμησης (άρθρο 363) προσβάλλει την τιμή άλλου με λόγο ή με έργο ή με οποιονδήποτε άλλον τρόπο, έχοντας τέτοιον σκοπό, τιμωρείται με φυλάκιση έως έξι (6) μήνες ή χρηματική ποινή. Αν τελεί την ανωτέρω πράξη δημόσια με οποιονδήποτε τρόπο ή μέσω διαδικτύου, επιβάλλεται φυλάκιση έως ένα (1) έτος ή χρηματική ποινή και αν η προσβολή ανάγεται σε σχέσεις του ιδιωτικού ή του οικογενειακού βίου, επιβάλλεται φυλάκιση έως δύο (2) έτη ή χρηματική ποινή. 2. Η παρ. 4 του άρθρου 308 εφαρμόζεται και στην περίπτωση του πρώτου εδαφίου της παρ. 1».
Κατά την έννοια της ανωτέρω διάταξης, η εξύβριση συνιστά προσβολή της τιμής άλλου προσώπου και μπορεί να εκδηλωθεί τόσο με λόγια (όπως η χρήση εξυβριστικής φράσης π.χ. «είσαι εντελώς άχρηστος», «είσαι ξεφτίλας»), όσο και με πράξεις (όπως το φτύσιμο στο πρόσωπο ή η απειλητική ή περιφρονητική χειρονομία, όπως η επίδειξη του μεσαίου δακτύλου).
Η υποβολή έγκλησης από το πρόσωπο που υφίσταται την εξύβριση αποτελεί τη διαδικαστική αφετηρία για την ποινική δίωξη του υπαίτιου. Η έγκληση πρέπει να υποβληθεί εντός τριμήνου από την ημέρα τέλεσης της πράξης, κατά προτίμηση με συνοδευτικά αποδεικτικά στοιχεία – χωρίς να αποκλείεται η απόδειξη και με μαρτυρικές καταθέσεις. Η άμεση υποβολή έγκλησης, ιδίως εντός της ημέρας τέλεσης ή το αργότερο την επόμενη ημέρα, ενεργοποιεί τη διαδικασία του αυτοφώρου, επιτρέποντας τη σύλληψη του δράστη στο πλαίσιο αυτής.
Σε περίπτωση παρέλευσης της προθεσμίας για αυτόφωρη διαδικασία, η υπόθεση ακολουθεί την τακτική ποινική οδό: σχηματίζεται δικογραφία και ο αρμόδιος Εισαγγελέας ασκεί ποινική δίωξη, παραπέμποντας τον δράστη στο ποινικό Δικαστήριο. Στο πλαίσιο της έγκλησης, ο παθών δύναται να επιδιώξει μόνο την ποινική τιμωρίατου υπαιτίου και όχι οικονομική αποζημίωση, η οποία απαιτεί την προσφυγή στην πολιτική δικαιοσύνη μέσω αγωγής.
Σε αστικό επίπεδο,η εξύβριση μπορεί να θεμελιώσει αξίωση για χρηματική ικανοποίηση λόγω ηθικής βλάβης, εξαιτίας της προσβολής της προσωπικότητας του θιγόμενου. Για την επιδίωξη αποζημίωσης, ο παθών οφείλει να καταθέσει αγωγή ενώπιον του αρμόδιου πολιτικού Δικαστηρίου (Πρωτοδικείου), αποδεικνύοντας την πράξη της εξύβρισης και ζητώντας την καταδίκη του εναγομένου σε καταβολή ποσού ως ηθική αποκατάσταση.
Το Δικαστήριο θα λάβει υπόψη την ένταση της προσβολής, τον βαθμό υπαιτιότητας του δράστη, καθώς και την οικονομική και κοινωνική κατάσταση των διαδίκων, ώστε να επιδικάσει την προσήκουσα αποζημίωση. Στην πράξη, η χρηματική ικανοποίηση λειτουργεί όχι μόνο θεραπευτικά για το θύμα, αλλά και αποτρεπτικά για τον δράστη, ιδίως όταν η ποινική καταδίκη συνοδεύεται από αναστολή και δεν έχει άμεσες επιπτώσεις. Επιπλέον, εφόσον ζητηθεί από τον ενάγοντα και πιθανολογηθεί το ενδεχόμενο επανάληψης της εξυβριστικής συμπεριφοράς, το Δικαστήριο μπορεί να διατάξει τηναπαγόρευση επανάληψής της, επιβάλλοντας και χρηματική ποινή για κάθε νέα προσβολή. Έτσι, κάθε μελλοντική ύβρις ενεργοποιεί αυτομάτως υποχρέωση αποζημίωσης.
Αξιοσημείωτο είναι ότι ο δράστης μπορεί να απαλλαγεί από την ποινική ή/και αστική ευθύνηεφόσον αποδείξει ότι ενήργησε υπό καθεστώς δικαιολογημένης αγανάκτησης. Η έννοια αυτή αναγνωρίζεται από τον νόμο μόνο όταν ο δράστης οδηγήθηκε στην εξύβριση εξαιτίας άμεσης, ιδιαιτέρως σκληρής ή βάναυσης πράξης του παθόντος εις βάρος του. Ενδεικτικό παράδειγμα είναι η λεκτική αντίδραση μετά από φυσική επίθεση (π.χ. χτύπημα στο πρόσωπο). Στις περιπτώσεις αυτές, εφόσον πληρούνται οι προϋποθέσεις, το δικαστήριο δύναται να κρίνει την ύβρι ως δικαιολογημένηκαι να απαλλάξει τον κατηγορούμενο από οποιαδήποτε ποινική ή αστική ευθύνη. Ωστόσο, τα Δικαστήρια αντιμετωπίζουν τέτοιους ισχυρισμούς με ιδιαίτερη φειδώ, ώστε να αποτραπεί η δημιουργία συνθηκών γενικευμένης αυτοδικίας.
Τέλος, είναι εξαιρετικά σημαντικό το θύμα να αντιδρά άμεσα και συστηματικά, ώστε να ενισχύσει την αξιοπιστία του ενώπιον των Δικαστικών Αρχών. Η καθυστερημένη υποβολή έγκλησης – ιδίως προς το τέλος της τρίμηνης προθεσμίας – μπορεί να ερμηνευθεί ως ένδειξη αμφισβήτησης του ίδιου του περιστατικού. Για τον λόγο αυτό, η έγκαιρη νομική υποστήριξη και η συμβουλή ενός εξειδικευμένου δικηγόρου είναι καθοριστικής σημασίας για την αποτελεσματική προστασία της τιμής και της αξιοπρέπειας του παθόντος.
